Toegang tot de rechter in milieuzaken

Toegang tot het recht in milieuzaken betekent, onder meer, dat een aantal garanties voorzien in milieuregelgeving, zoals publieke consultatie bij besluitvorming, informatie over de staat van het leefmilieu, controles inzake luchtkwaliteit enz., kunnen worden getoetst door een onafhankelijke rechter.

De doeltreffendheid van een effectieve toegang tot de rechter bij het in gebreke blijven van de overheid werd de voorbije jaren duidelijk aangetoond. Het is, wat de luchtkwaliteit in Brussel betreft, ook brandend actueel. Vandaar het belang om diegene die het meest bekommerd zijn om ons leefmilieu, met name burgers en ngo’s, de meest laagdrempelige toegang tot de rechter te verzekeren.

Uit de praktijk op Lidstaten-niveau blijkt dat de toegang tot de milieurechter op uiteenlopende, willekeurige en inconsistente wijze wordt toegepast. Een studie van Jan Darpö uit 2013 over de implementatie van artikelen 9.3 en 9.4 van het Aarhus-Verdrag toonde dit reeds aan.

Geconfronteerd met deze vaststelling, was actie noodzakelijk. Deze is er gekomen onder de vorm van “richtsnoeren” die procedures inzake EU-milieuwetgeving voor een nationale rechterlijke instantie moeten faciliteren. Daarnaast beogen de richtsnoeren de rechtspraak van het Hof van Justitie over de toegang tot de rechter in milieuaangelegenheden te bundelen en begrijpelijk weer te geven.

De richtsnoeren zijn welgekomen om de aandacht voor de problematiek levendig te houden en de Lidstaten te stimuleren beter hun best te doen. Verder zijn ze weinig ambitieus.

In een wereld waar het vijf voor twaalf is voor het leefmilieu, wordt van de Commissie een krachtig signaal verwacht. Een bindend instrument, een gediversifieerde aanpak met aandacht voor preventie, beloning, gespecialiseerde parketten en magistraten, enz.

In de richtsnoeren, wordt niet ingegaan op milieugeschillen tussen private partijen. De richtsnoeren hebben evenmin betrekking op de rechterlijke toetsing van handelingen van de EU-instellingen. De restrictieve benadering die het Hof van Justitie hanteert wanneer particulieren en milieuverenigingen rechtstreeks bij haar een vernietigingsberoep instellen, blijft bestaan (cf. haar Plaumann-rechtspraak). Zij moeten hun heil zoeken bij de nationale rechter.

In België heeft de toepasselijkheid van het BTW-regime (21%) op diensten die advocaten aanbieden reeds onvermijdelijk voor een bijkomende drempel gezorgd. Ook de rolrechten werden de voorbije jaren verhoogd. In Vlaanderen staat op de koop toe een wijziging op til aan het decreet ruimtelijke ordening, die erop neerkomt dat als je tijdens het openbaar onderzoek geen gemotiveerd bezwaar indient, je nadien geen beroep meer kan instellen tegen de afgeleverde vergunning.

Wie staat op voor de mondige burger en NGO?

Bron: Mededeling van de Commissie (2017/C 275/01)